مستندسازی بازسازی پس زلزله سال 1357 شهرستان طبس

زمینه و هدف: تجارب، زمانی که به هر روش نگاشته و مستند شوند، می‌توانند در دست اندیشمندان تبدیل به دانش شده و بر معارف بشری بیافزایند. بازسازی پس از سوانح نیز همچون سایر شاخه‌های علم به ‌شدت نیازمند ثبت و ضبط سوانح و اقدامات و عملیات صورت گرفته در راستای بازسازی پس ‌از آن‌هاست. در شهریورماه 1357 زلزله‌ای به مقیاس 4/7 ریشتر شهر طبس در استان خراسان جنوبی را ویران کرد. عملیات ساماندهی و بازسازی همزمان با اوج‌گیری انقلاب اسلامی و پس ‌از آن شکل گرفت و ادامه یافت. به دلیل این همزمانی، بخش هایی ازمراحل مختلف امداد و نجات و بازسازی توسط نیروهای حکومت پهلوی صورت پذیرفت و بخش دیگر توسط نیروهای داوطلب اعم از انقلابیون و روحانیون. توصیف و چگونگی این بازسازی و فرآیند آن تا به‌ حال به‌ صورت علمی تدوین ‌نشده است. روش: این تحقیق از نوع مستندسازی تحلیلی است که روش‌شناسی آن کیفی است. از مهم‌ترین روش‌های جمع‌آوری داده‌ها در این پژوهش مشاهده مستقیم، مصاحبه با افرادی که بازسازی را به یاد دارند و بررسی اسناد و مدارک است. این داده‌ها از منابع مکتوب و غیر مکتوب مانند روزنامه اطلاعات، مجلات، مقالات و مصاحبه‌ها جمع‌آوری شدند. یافته ها: به دلیل هم‌زمانی برنامه بازسازی با وقوع انقلاب اسلامی و بالا بودن روحیه جمعی، میزان مشارکت مردم و اقشار مختلف در بازسازی زیاد بوده است. همچنین عدم وابستگی کامل معیشت مردم به زمین موجب تداوم درآمد ایشان پس از زلزله شده است. هماهنگی تقریبی مسکن ساخته ‌شده پس از زلزله، با مسکن پیش از زلزله و همینطور همخوانی آن با نوع فرهنگ و معیشت مردم نیز در میزان موفقیت برنامه بازسازی مؤثر بوده است. هر چند عدم توجه برنامه بازسازی به بافت شهری پیش از وقوع سانحه و عدم توجه به اقلیم منطقه در طراحی شهری، ورود افراد غیر بومی به طبس برای استفاده از تسهیلات و دریافت زمین و در نتیجه کاهش امنیت شهر از جمله کاستی‌های برنامه بازسازی شهر طبس است. نتیجه گیری: اکنون پس از گذشت 38 سال از زلزله یاد شده مشاهدات و مصاحبه‌های نگارنده حاکی از ماندگاری سکونتگاه‌های بازسازی ‌شده، هم در شهر طبس و هم در روستاهای اطراف آن است. میزان بالای مشارکت مردمی در امر بازسازی و همچنین توجه هر چند اندک به الگوی مسکن پیش از سانحه را می توان از عوامل ماندگاری مسکن بازسازی شده دانست.